Podstawy neuroboreliozy: Definicja, przyczyny i mechanizmy zakażenia
Neuroborelioza to specyficzna postać boreliozy. Dotyczy ona układu nerwowego człowieka. Zakażenie wywołują krętki z rodzaju Borrelia. Przenoszą je zainfekowane kleszcze. Wyjaśnienie, co to jest neuroborelioza, pomaga zrozumieć chorobę. Jest to powikłanie boreliozy, nie odrębna choroba. Na przykład, pacjent ma boreliozę, ale z objawami neurologicznymi. Neuroborelioza dotyczy układu nerwowego, co jest kluczowe dla diagnozy. Główne przyczyny neuroboreliozy w Europie to zakażenie konkretnymi gatunkami Borrelia. Odpowiadają za nią Borrelia garinii, B. afzelii oraz B. burgdorferi sensu stricto. Borrelia garinii wykazuje szczególne predyspozycje do zajmowania układu nerwowego. Dlatego jest częsta w przypadkach neuroboreliozy. W Europie neuroborelioza jest najczęstszą postacią boreliozy, po zmianach skórnych. Epidemiologia różni się od Ameryki Północnej. Tam występuje jeden gatunek patogennej bakterii. W Eurazji mamy co najmniej pięć genogatunków Borrelia burgdorferi sensu lato complex. To zróżnicowanie wpływa na obraz kliniczny. Krętki docierają do układu nerwowego różnymi drogami. Główną drogą są naczynia krwionośne. Możliwa jest też droga neurogenna oraz limfatyczna. Patogeneza neuroboreliozy obejmuje aktywację enzymów proteolitycznych. Krętki wnikają w tkanki bogate w kolagen. Chodzi tu o powięzie, stawy i opony mózgowo-rdzeniowe. Korzenie nerwowe nie mają bariery krew-nerw. Dzieje się tak z powodu braku perineurium. Krętki często osadzają się w ich obrębie. Korzenie nerwowe nie mają bariery krew-nerw, co ułatwia infekcję.- Neuroborelioza dotyczy układu nerwowego.
- Borrelia garinii wykazuje predyspozycje do zajęcia układu nerwowego.
- Krętki Borrelia wywołują boreliozę.
- Kleszcze przenoszą bakterie Borrelia.
- W Europie neuroborelioza jest najczęstsza po zmianach skórnych.
Czy neuroborelioza to inna choroba niż borelioza?
Co to jest neuroborelioza? To nie jest odrębna choroba. Jest to specyficzna postać boreliozy. Krętki Borrelia atakują w niej układ nerwowy. Oznacza to, że pacjent ma boreliozę z objawami neurologicznymi. Borelioza a neuroborelioza to relacja ogół-szczegół. Neuroborelioza jest potencjalnym powikłaniem nieleczonej boreliozy. Jest szczególnie niebezpieczna dla dzieci. Ich układ immunologiczny i nerwowy są niedojrzałe.
Jakie gatunki Borrelia są odpowiedzialne za neuroboreliozę w Europie?
W Europie za neuroboreliozę odpowiadają głównie Borrelia garinii, B. afzelii oraz B. burgdorferi sensu stricto. Szacuje się, że Borrelia garinii wykazuje szczególną predyspozycję do zajmowania układu nerwowego. To różni ją od innych gatunków Borrelia. One dominują w innych regionach świata. Na przykład w Ameryce Północnej. Zróżnicowanie gatunkowe wpływa na obraz kliniczny choroby. Nie każdy kleszcz jest nosicielem boreliozy. W Polsce jest to 3-34% populacji kleszczy.
Rozpoznawanie i przebieg neuroboreliozy: Objawy u dorosłych i neuroborelioza u dzieci
Objawy neuroboreliozy pojawiają się po kilku tygodniach lub miesiącach od ukłucia kleszcza. Chorobę dzieli się na dwie fazy. Neuroborelioza wczesna trwa poniżej sześciu miesięcy. Stanowi ona aż 95% wszystkich przypadków. Neuroborelioza późna utrzymuje się powyżej sześciu miesięcy. Obejmuje pozostałe 5% zachorowań. Rumień wędrujący jest częstym objawem boreliozy. Występuje jednak tylko u 34–46% pacjentów z neuroboreliozą. Jego brak nie wyklucza diagnozy. Objawy neurologiczne mogą być pierwszymi symptomami. U dorosłych objawy neuroboreliozy manifestują się różnorodnie. W ośrodkowym układzie nerwowym (OUN) często występuje limfocytarne zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych. Objawia się bólem głowy, światłowstrętem, nudnościami. Może również dojść do zapalenia mózgu lub rdzenia. Niekiedy obserwuje się wzrost ciśnienia śródczaszkowego. W obwodowym układzie nerwowym (OUN) typowe jest porażenie nerwów czaszkowych. Często dotyczy to nerwu twarzowego. Inne manifestacje to radikulopatie. Są to bolesne zapalenia korzeni nerwowych. Występują też mononeuropatie. Zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych jest objawem neuroboreliozy OUN. Wczesna neuroborelioza często objawia się zespołem Bannwartha. To triada objawów: zapalenie opon, neuropatie czaszkowe i radikulopatie. Neuroborelioza u dzieci jest szczególnie groźna. Ich układ immunologiczny i nerwowy są niedojrzałe. Dzieci są częściej narażone na rozwój neuroboreliozy. Najczęstszym objawem jest jednostronne porażenie nerwu twarzowego. Neuroborelioza u dzieci często objawia się porażeniem nerwu twarzowego. Diagnostyka jest wyzwaniem. Dzieci często nie pamiętają ugryzienia kleszcza. Rumień wędrujący może być ukryty na owłosionej skórze głowy. Rodzice często go nie zauważają. Inne objawy to nawracające bóle kolan, obrzęki i sztywność stawów. Mogą pojawić się objawy grypopodobne. Rumień wędrujący może wystąpić na skórze głowy. Nieleczona borelioza u dzieci prowadzi do poważnych powikłań. Brak typowego przebiegu pierwszego etapu choroby jest innym wyzwaniem w diagnostyce boreliozy u dzieci. Nieleczona borelioza u dzieci może prowadzić do poważnych powikłań zdrowotnych.- Porażenie nerwu twarzowego jest częstym objawem neuroboreliozy.
- Zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych manifestuje się bólem głowy.
- Radikulopatie powodują silne nerwobóle.
- Neuroborelioza u dzieci jest szczególnie niebezpieczna.
- Rumień wędrujący nie zawsze występuje.
- Bóle stawów i mięśni to również objawy neuroboreliozy.
| Faza | Typowe objawy | Czas od zakażenia |
|---|---|---|
| Wczesna OUN | Limfocytarne zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych, porażenie nerwów czaszkowych (np. VII), radikulopatie | 1-3 miesiące |
| Wczesna OUN | Porażenie nerwu twarzowego, bóle korzeni nerwowych (zespół Bannwartha), mononeuropatie | 1-6 miesięcy |
| Późna OUN | Przewlekłe zapalenie mózgu/rdzenia, przewlekłe zapalenie naczyń mózgowych, encefalopatia | Powyżej 6 miesięcy |
| Późna OUN | Przewlekłe neuropatie obwodowe, przewlekłe radikulopatie, zanikowe zapalenie skóry | Powyżej 6 miesięcy |
Objawy neuroboreliozy mogą być bardzo zmienne. Ich indywidualny charakter utrudnia wczesną diagnozę. Niespecyficzne symptomy wymagają szczegółowej analizy. Wczesne rozpoznanie objawów zwiększa szanse na skuteczne leczenie. Należy pamiętać o tym, że przebieg choroby bywa różny u każdego pacjenta.
Jakie są najczęstsze objawy neuroboreliozy u dzieci?
Najczęstszym objawem neuroboreliozy u dzieci jest jednostronne porażenie nerwu twarzowego. Mogą również wystąpić nawracające bóle kolan, obrzęki oraz sztywność stawów. Należy zwracać uwagę na objawy grypopodobne. Z uwagi na niedojrzałość układu immunologicznego i nerwowego, dzieci są szczególnie narażone na powikłania. Objawy mogą być niespecyficzne lub trudne do zauważenia. Na przykład rumień wędrujący może być ukryty pod włosami.
Czym różni się wczesna neuroborelioza od późnej?
Głównym kryterium podziału na neuroboreliozę wczesną i późną jest czas trwania objawów. Wczesna faza występuje, gdy objawy utrzymują się poniżej sześciu miesięcy. Stanowi to ponad 95% przypadków. Późna faza trwa powyżej pół roku. Obejmuje około 5% przypadków. Może prowadzić do przewlekłych powikłań. Należą do nich przewlekłe zapalenie stawów. Niekiedy występuje przewlekła neuroborelioza. Może rozwinąć się zanikowe zapalenie skóry. Objawy wczesne są często bardziej ostre. Późne są bardziej przewlekłe i trudniejsze do leczenia.
Czy rumień wędrujący zawsze występuje przy neuroboreliozie?
Nie, rumień wędrujący (Erythema migrans) jest charakterystycznym objawem boreliozy. Nie zawsze towarzyszy jednak neuroboreliozie. Występuje u około 34–46% pacjentów z neuroboreliozą. Brak rumienia nie wyklucza choroby. Jest to szczególnie istotne w diagnostyce neuroboreliozy u dzieci. Rumień może być niezauważony ze względu na lokalizację. Na przykład na owłosionej skórze głowy. Może być też bladoróżowy. Dlatego kluczowe jest zwracanie uwagi na inne, niespecyficzne objawy.
Diagnostyka i leczenie neuroboreliozy: Jak wykryć i skutecznie wyleczyć
Proces diagnostyczny neuroboreliozy jest złożony. Należy wiedzieć, neuroborelioza jak wykryć. Obejmuje on dwuetapowe badania serologiczne. Pierwszy etap to test przesiewowy ELISA lub CLIA. Wykrywa swoiste przeciwciała IgM i IgG. Przeciwciała IgM pojawiają się po 3-4 tygodniach. IgG są obecne po 6-8 tygodniach. Drugi etap to test potwierdzający Western-blot. Potwierdza on obecność przeciwciał specyficznych. Neuroborelioza badanie krwi jest kluczowe. W przypadku podejrzenia neuroboreliozy bada się również płyn mózgowo-rdzeniowy (PMR). Ocenia się w nim obecność przeciwciał. Można również wykryć DNA krętków Borrelia techniką PCR. Leczenie neuroboreliozy opiera się na antybiotykoterapii. Stosuje się antybiotyki doustne lub dożylne. Wśród nich są doksycyklina, amoksycylina, cefuroksym, ceftriakson oraz cefotaksym. Antybiotykoterapia leczy neuroboreliozę, co jest kluczowe. Doksycyklina jest przeciwwskazana u dzieci poniżej ósmego roku życia. U młodszych pacjentów stosuje się amoksycylinę lub cefuroksym. W przypadku zajęcia ośrodkowego układu nerwowego, dzieci wymagają hospitalizacji. Podaje się im wówczas dożylnie ceftriakson. Standardowy czas leczenia wynosi 14-28 dni. Dłuższa antybiotykoterapia nie przynosi korzyści. Może za to zwiększać ryzyko działań niepożądanych. Rokowania w neuroboreliozie są zazwyczaj dobre. Borelioza jest uleczalna. Wymaga jednak szybkiej i prawidłowej diagnozy. Nieleczona neuroborelioza może prowadzić do trwałych uszkodzeń. Dotyczy to głównie układu nerwowego. Szybka diagnoza poprawia rokowanie. U niektórych pacjentów, nawet po leczeniu, może wystąpić zespół poboreliozowy. Objawia się on problemami z koncentracją czy przewlekłymi bólami głowy. Profilaktyka jest kluczowa. Należy unikać miejsc bytowania kleszczy. Warto nosić odpowiedni ubiór. Szybkie usunięcie kleszcza ogranicza ryzyko zakażenia. Wielomiesięczna antybiotykoterapia nie przynosi korzyści dla zdrowia, a jednocześnie zwiększa niebezpieczeństwo wystąpienia różnych działań niepożądanych. Sam dodatni wynik serologicznego badania przesiewowego nie jest potwierdzeniem choroby – wysokoczułe testy mogą dawać wyniki fałszywie dodatnie.- Unikaj przebywania w miejscach bytowania kleszczy.
- Wybieraj ubranie osłaniające ciało podczas spacerów.
- Stosuj środki odstraszające kleszcze.
- Po powrocie ze spaceru uważnie obejrzyj ciało dziecka.
- Użyj pęsety lub zestawu z apteki do usunięcia kleszcza.
- Szybkie usunięcie kleszcza ogranicza ryzyko zakażenia.
- Miejsce po usuniętym kleszczu zdezynfekuj i obserwuj.
| Wiek pacjenta | Postać kliniczna | Lek pierwszego wyboru | Czas leczenia |
|---|---|---|---|
| <8 lat | Rumień wędrujący | Amoksycylina | 14-21 dni |
| ≥8 lat | Rumień wędrujący | Doksycyklina | 14-21 dni |
| Wszyscy | Borelioza z zajęciem nerwów czaszkowych lub OUN | Ceftriakson (i.v.) | 17-21 dni |
| Wszyscy | Borelioza z zajęciem obwodowego układu nerwowego | Ceftriakson (i.v.) lub doksycyklina (p.o. ≥9 lat) | 17-21 dni |
| Wszyscy | Boreliozowe zapalenie stawów | Amoksycylina / Doksycyklina / Ceftriakson | 28 dni |
Powyższe zasady leczenia neuroboreliozy u dzieci opierają się na aktualnych wytycznych. Są to między innymi rekomendacje National Institute for Health and Care Excellence (NICE) z 2018 roku oraz Standardy Polskiego Towarzystwa Epidemiologów i Lekarzy Chorób Zakaźnych z 2018 roku. Należy pamiętać, że każdy przypadek jest indywidualny. Konieczna jest konsultacja z lekarzem. Tylko specjalista może dostosować terapię do stanu pacjenta.
Jakie badania krwi są wykonywane w celu wykrycia neuroboreliozy?
W celu wykrycia neuroboreliozy wykonuje się dwuetapowe badania serologiczne. Pierwszym etapem jest test przesiewowy (ELISA lub CLIA). Wykrywa on swoiste przeciwciała IgM i IgG przeciw krętkom Borrelia. Jeśli wynik jest dodatni lub wątpliwy, wykonuje się test potwierdzający. Jest to test Western-blot lub Immunoblot. Przeciwciała IgM pojawiają się po 3-4 tygodniach. IgG po 6-8 tygodniach. W przypadku podejrzenia neuroboreliozy, dodatkowo bada się płyn mózgowo-rdzeniowy (PMR). Ocenia się w nim przeciwciała oraz indeks swoistych przeciwciał. To pozwala ocenić zajęcie ośrodkowego układu nerwowego. Sama obecność przeciwciał bez objawów nie jest podstawą do diagnozy. Dlatego ważne jest, aby wiedzieć neuroborelioza jak wykryć. Ważne jest też, aby odpowiednio zinterpretować wyniki neuroborelioza badanie krwi.
Jak leczy się neuroboreliozę u dzieci?
Leczenie neuroboreliozy u dzieci opiera się na antybiotykoterapii. Wybór antybiotyku zależy od wieku i postaci choroby. U dzieci poniżej 8. roku życia doksycyklina jest przeciwwskazana. Stosuje się wówczas amoksycylinę lub cefuroksym. U dzieci powyżej 8. roku życia, doksycyklina jest lekiem pierwszego wyboru. W przypadku zajęcia ośrodkowego układu nerwowego, u wszystkich dzieci stosuje się dożylnie ceftriakson. Często wymaga to hospitalizacji. Czas leczenia wynosi zazwyczaj 14-28 dni. Należy unikać zbyt długiej lub nieuzasadnionej antybiotykoterapii. Nie przynosi ona korzyści. Może za to prowadzić do działań niepożądanych.
Czy neuroboreliozę można wyleczyć całkowicie?
Tak, neuroborelioza jest chorobą uleczalną. Wymaga szybkiej i właściwej diagnozy. Leczenie musi być odpowiednio długo prowadzone antybiotykami. U większości osób antybiotykoterapia jest skuteczna. Pacjenci wracają do pełnego zdrowia. Niestety, u osób nieleczonych na wczesnym etapie, mogą wystąpić trwałe uszkodzenia układu nerwowego. Podkreśla to znaczenie wczesnej diagnozy i interwencji. Niekiedy, nawet po właściwym leczeniu, pojawiają się objawy zespołu poboreliozowego. Są to problemy z koncentracją czy przewlekłe bóle głowy. Te objawy są trudniejsze do leczenia.
